Met een computer in de klas?
'De computer is voor kinderen en jongeren met dyslexie of een verwante leerstoornis als een bril voor een slechtziende leerling! Spijtig genoeg moet het kind met een leerstoornis nog te vaak zonder bril in de klas zitten.' Als leerlingen met dyslexie (lees- en spellingsproblemen) en dyspraxie (schrijfproblemen) compenserende (voorlees)software in de klas mogen gebruiken, kunnen ze hun talenten waarmaken.

'Surfplank' is een bundeling van handige technieken en simpele stappenplannen om de computer te gebruiken als je ernstige problemen hebt met lezen, schrijven of spelling. Elke Vlaamse school ontving half november 2007 een gratis exemplaar van deze map.

De praktische en visuele wegwijzers vergroten de kans dat ook wie niet meteen vertrouwd is met ICT toch met de programma's aan de slag gaat. De werkfiches bieden kant en klare 'tools' om leerlingen en hun begeleiders uit de doelgroep vertrouwd te maken met de mogelijkheden van ICT op het vlak van compensatie van lees, spelling en structuurproblemen. Iets oudere leerlingen kunnen zelfstandig werken met de fiches.

De fiches vertrekken steeds vanuit de vraag van de zorgleerling. Ze spelen in op de vele vragen die leven bij leerkrachten, begeleiders en ouders.
Welke stappen zijn nodig om (zorg)leerlingen vlot met 'Word' te leren werken? Oefenen of memoriseren met behulp van de computer, hoe doe je dat? Welke mogelijkheden biedt software om een lees-, spelling en studeerhandicap te compenseren? Is er vrije software die je didactisch kan inzetten?

• Deel 1 overloopt een aantal voorwaarden om ICT in te zetten bij de aanpak van leerproblemen op schoolniveau, klasniveau en leerlingniveau. Dit deel wordt geïllustreerd met ervaringen van leerlingen en scholen.
• Deel 2 geeft tools en tips om met 'Word' sneller en effectiever te werken in de klas en bij het studeren. Hoewel bedoeld voor leerlingen met een probleem, zijn deze fiches ook handig voor al wie de basisvaardigheden 'Word' wil (aan)leren.
• Deel 3 biedt stappenplannen die je voor elke leerling kan inzetten in de klas om vaardigheden als lezen, spellen en leren extra te ondersteunen.
• Deel 4 illustreert welke extra software kan ingezet worden om lees-, spelling en studeerproblemen te compenseren. Daarbij wordt steeds de link naar de klaspraktijk gelegd. De stappenplannen beschrijven exemplarisch zowel gratis als betalende 'compenserende' software.
• In deel 5 zit een overzicht van compenserende softwareprogramma's met een keuzewijzer.

In de map zitten ook gratis demo-cd's van de voorleessoftware
Kurzweil 3000 en Sprint. Met die cd's kan men beide programma's gedurende 2 maanden uitproberen.

ICT, maatje in de les

Met ICT kunnen leerlingen met een leerstoornis hun vaardigheden op gebied van lezen, schrijven, rekenen, plannen of organiseren sterk verbeteren. ICT biedt deze leerlingen bovendien kansen om zelfsturend te leren en om gemotiveerd en zelfstandig te oefenen. Leerlingen zijn minder afhankelijk van de hulp van ouders of leerkrachten en voelen zich succesvoller.

Werken met 'een tekstverwerkingsprogramma' blijkt een positief effect te hebben op de lees- en schrijfprestaties van leerlingen. Fouten kunnen snel verbeterd worden zonder doorhalingen en zonder dat de tekst onleesbaar wordt. Teksten hoeven niet meer overgeschreven te worden om leerbaar te zijn. De leesbaarheid kan verbeterd worden door het lettertype en de lettergrootte aan te passen.

Leerlingen met een leerstoornis hebben ook vaak te kampen met structuurproblemen. Overzichtelijk, gestructureerd en planmatig werken is voor hen lastig. Een tekstverwerkingsprogramma helpt hen om leesbaar, ordelijk en meer gestructureerd te werken. Werken met kaders, onderstrepen en markeren brengt bijvoorbeeld meer structuur in een tekst. Werken en oefenen in een tabel gaat overzichtelijker. Een agenda of weekplanning op de computer helpen de leerling om beter te plannen en taken tijdig af te werken.

Hoe lang en intensief deze leerlingen ook oefenen, zij komen niet tot een geautomatiseerde, correcte spelling. Spellingcontrole helpt leerlingen met hardnekkige spellingproblemen om toch een foutloze tekst te schrijven.

ICT, als brug tussen beperking en capaciteit

Bij een aantal leerlingen met een specifieke leer-, ontwikkeling- of aandachtsstoornis als dyslexie, dyscalculie, dyspraxie, NLD of AD(H)D is de 'handicap' zo groot dat zij het niet redden zonder compenserende ICT-hulpmiddelen. Ze hebben ernstige en hardnekkige problemen met het leren van specifieke vaardigheden zoals lezen, schrijven, rekenen of motorische vaardigheden ten gevolge van hun (leer)stoornis. Compenserende software laat hen toe het onderwijs te volgen dat past bij hun capaciteiten.

Woordvoorspellingssoftware (de computer voorspelt welk woord je wil typen) helpt bijvoorbeeld leerlingen die moeizaam typen omwille van motorische problemen. Overhoorsoftware of mindmapsoftware helpt leerlingen bij het memoriseren en studeren. Voorleessoftware (de computer leest de tekst voor en markeert tegelijkertijd deze voorgelezen tekst) biedt een uitkomst voor leerlingen die heel moeizaam lezen.
Ze kunnen er ook zelfgeschreven teksten mee beluisteren en controleren. De aanleiding voor deze map was ondermeer de snelle evolutie van voorleessoftware en de vele mogelijkheden die deze software biedt voor leerlingen met leer- en leesstoornissen. We zagen onder andere de jonge Toon met dyslexie uit de film 'Ik heet niet dom' (Die-s-lekti-kus 2000) evolueren tot een zelfverzekerde student die met glans afstudeerde, zowel in een Vlaamse hogeschool als aan de Franstalige universiteit. Zonder compenserende software was deze weg wellicht niet mogelijk geweest. Toon Cox, net afgestudeerd, zegt hierover: 'Een voorleesprogramma is als een fiets met een licht motortje. Je trapt zelf nog wel, maar het gaat gemakkelijker.

Een voorleesprogramma is als een fiets met een licht motortje

Al joggend suizen de details over de tweede schoolstrijd me door de oren. Met behulp van het computerprogramma Sprint heb ik een ingesproken versie van mijn cursus historische pedagogiek op mijn mp3-speler geladen. Zo kan ik tijdens het joggen mijn cursus herhalen.

Computer en hulpmiddelen zoals voorleestechnologie zijn een medium om te kunnen renderen in het onderwijs, maar ook er buiten. Als kind en later als tiener had ik veel problemen en enorm slechte resultaten op school. In Eureka Onderwijs, een school voor begaafde jongeren met leerstoornissen, heb ik dan toch de kans gekregen om mijn middelbaar diploma te behalen. Maar mijn problemen bleken nog niet van de baan. In het hoger onderwijs 'Vertaler-Tolk' waren mijn examens nog altijd een ramp. Mijn geschrift was niet te lezen en de structuur in mijn antwoorden was ver te zoeken. Een prof zei ooit dat mijn examens een “kerkhof" waren. Dit lag aan mijn motoriek, maar het werd erger naarmate ik me minder goed had voorbereid op het examen. Op het examen zelf zorgden mijn hanenpoten er ook voor dat ik veel moest tippexen en doorstrepen, waardoor er van de structuur weinig overbleef.

In het tweede jaar begon ik bij examens de computer (enkel Word) te gebruiken. Mijn resultaten waren veel beter. Ik had meer overzicht over mijn eigen antwoorden, die ik daarvóór slecht kon lezen. Mijn examens waren op tijd af en de profs konden mijn antwoorden lezen. In het derde jaar ben ik beginnen werken met voorleessoftware. Ik studeerde mijn cursussen hiermee. Ik las sneller én juister en was meer geconcentreerd. Een voorleesprogramma is als een fiets met een licht motortje. Je trapt zelf nog wel, maar het gaat gemakkelijker. Tijdens mijn studies journalistiek in het Frans heeft spraaksoftware mij enorm geholpen. De Franse stem hield me werkelijk vast in deze nieuwe taal. Niet alleen had ik meer energie over om de inhouden van de tekst te begrijpen, maar ik spijkerde ook mijn uitspraak bij. Op die manier heb ik teksten gestudeerd in het Frans, Spaans en in het Engels.

Op het examen zelf laat ik mijn eigen antwoorden nu steeds voorlezen met Sprint. Zo herlees ik mijn antwoorden “als een derde". Ik zie en hoor fouten en inconsequenties die ik anders niet opmerk.
Het cliché dat iemand met dyslexie geen talen kan leren vind ik compleet achterhaald. Dyslectici kunnen dit even goed of even slecht als anderen. Mits wat aanpassingen en voldoende zelfvertrouwen komt dit voor elkaar. Het enige advies dat ik kan geven is: “Ga ervoor, en gebruik de middelen die er zijn!"

Projectpartners

De map 'Surfplank' is het product van de samenwerking tussen Eureka Die-'s-lekti-kus, Modem, Eureka Onderwijs en Dirk Callebaut. De materialen werden ontwikkeld met steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Onderwijs.

Eureka Die-'s-lekti-kus vervult een hefboomfunctie wat betreft de herkenning en begeleiding van leerstoornissen in het onderwijs (basisonderwijs en secundair onderwijs). De vzw wil betere kansen creëren voor leerlingen met leerstoornissen (en aanverwante specifieke aandachtsstoornissen en ontwikkelingsstoornissen) zodat zij hun competenties kunnen ontwikkelen. Dit doet ze door scholen en het brede onderwijsveld te sensibiliseren (bewustwording), te informeren (kennisvergroting) en te ondersteunen (vaardigheden vergroten) bij de aanpak van leerstoornissen en problemen bij het leren. Daarnaast wil ze ook, breed maatschappelijk, meer aandacht vragen voor de groep kinderen en jongeren met leerstoornissen.

Eureka Die-'s-lekti-kus vzw realiseerde reeds talrijke projecten in verband met leerstoornissen en problemen bij het leren.
De werkmap ' De computer, mijn surfplank bij het leren'
biedt een aanvulling op:

• het (blauwe) sensibiliserend infopakket 'Eerste hulp bij leerstoornissen' met de film 'Ik heet niet dom'
• de (rode) werkmap 'Leerzorg' met werkfiches en dvd, ontwikkeld in samenwerking met de Leuvense CLB's
• de website www.letop.be
• Eureka ADIBib, de aangepaste digitale bibilotheek voor leerlingen met een beperking in de schriftelijke communicatie